Agnes Goodsir (1864-1939)

Woman Reading (1910)

Ο δείχτης έδειχνε οχτώ

στου κόσμου το ρολόι

τα μάτια σου τα σκοτεινά

γεμάτα με παράπονα

στο χείλι σου τ’ αφίλητο

βαρύ το μοιρολόι.

Περαστικός κι αμίλητος

κι απ’ τη ζωή φευγάτος

ή ο Θεός θα 'ν' άδικος

ή θα 'ν' ο κόσμος σκάρτος.

Περπάτησα, περπάτησα

μα πώς να σταματήσω

οι δρόμοι μαγικές κλωστές

έχουν τις βόλτες τους κλειστές

σε σένανε με φέρνουνε

και με γυρίζουν πίσω.

Περαστικός κι αμίλητος

κι απ’ τη ζωή φευγάτος

ή ο Θεός θα 'ν' άδικος

ή θα 'ν' ο κόσμος σκάρτος.

"Περαστικός κι αμίλητος"

Δημήτρης Λάγιος, Μιχάλης Μπουρμπούλης, Σωτηρία Μπέλλου

("Ο Αη-Λαός" 1983)

Ιδιωτικότητα

«Δεν με νοιάζει αν με παρακολουθούσαν, γιατί δεν έχω τίποτε να κρύψω»

(Αδ. Γεωργιάδης, Υπουργός, 09.08.2024, Από τις εφημερίδες)

Μέχρι τώρα αυτό που ξέραμε, γνωρίζαμε, μάθαμε και διδαχτήκαμε από δασκάλους στη ζωή, από την οικογένεια, από τους γονείς, τους φίλους και όσους θα μπορούσαν να σταθούν καλοπροαίρετα δίπλα, ήταν ότι η ιδιωτική ζωή του καθενός είναι δική του ζωή, αφορά αποκλειστικά και μόνο τον ίδιο και όσους δικούς του ανθρώπους (ανθρώπους εμπιστοσύνης) αποφασίσει ο ίδιος ότι τους αφορά. Ότι είναι δικό του ζήτημα, μια μορφή προσωπικής γνώσης που δύσκολα θα καταλάβει και θα νιώσει ο οποιοσδήποτε άσχετος τρίτος. Κι ακόμη καταλάβαμε ότι η προστασία της ιδιωτικής ζωής του καθενός συνιστά μια αξία αδιαπραγμάτευτη, ότι είναι μια αρχή για να πορεύεται κανείς στη ζωή, προφυλάσσοντας την από άσεμνα μάτια, χολερικά βλέμματα και κακοήθη μυαλά, από ανεπαρκείς προσεγγίσεις, άκοπες κρίσεις, αυθαίρετες συγκρίσεις και εύκολες επικρίσεις.

Αυτή η πολύτιμη προτροπή/αποτροπή, «τα εν οίκω μη εν δήμω», ήταν ευθύς εξαρχής κάτι πολύ περισσότερο από μια επιγραμματικά διατυπωμένη επιφύλαξη κάποιων παράξενων Αρχαίων: έθετε ξεκάθαρα τα όρια ανάμεσα στο ιδιωτικό και το δημόσιο, διαφυλάσσοντας την αξία και την αυτονομία του καθενός ξεχωριστά, προφυλάσσοντας την ιδιωτική και τη δημόσια σφαίρα από οσμώσεις και αναμείξεις, που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν και να πλήξουν τη σημασία και του δημόσιου και του ιδιωτικού.

Ο δημόσιος βίος προφανώς και είχε προτεραιότητα και αξία καθεαυτή σε μία αρχαία κοινωνία, όπου το καθολικό συμφέρον υπερείχε έναντι του ατομικού, ακριβώς γιατί αποτελούσε την επαρκή και αναγκαία συνθήκη για τη διασφάλιση και την προστασία αυτού του ιδιωτικού. Δεν μπορείς να είσαι καλά σπίτι σου όταν ο εχθρός, η βία, ο πόλεμος, η φτώχεια, η νοσηρότητα, η δυστυχία, ο λοιμός και ο λιμός τριγυρίζουν έξω από αυτό και περιμένουν να βγεις στο κατώφλι της πόρτας για να σε αρπάξουν και να σε διαλύσουν.

Και από την άλλη, αυτή τη δημόσια σφαίρα δεν την απασχολεί η ατομικότητα, όχι γιατί δεν της δίνει αξία – τουναντίον μάλιστα, ο κάθε πολίτης έχει ονοματεπώνυμο ευθύνης ως προσωπικότητα μοναδική και ξεχωριστή μέσα στο σύνολο όπου λειτουργικά εντάσσεται – δεν την απασχολεί η ατομικότητα ως σύνολο υποκειμενικών επιλογών ή προτιμήσεων, ως ιδιαιτερότητα, ιδιορρυθμία, παραξενιά, πρόβλημα, καυγάς ή οτιδήποτε άλλο, παρά μόνο στο μέτρο που συναθροιζόμενα όλα αυτά μπορούν να αποτελέσουν πρόβλημα συλλογικό.

Μιλάμε για «ιδιωτικότητα» και όχι για «ιδιωτεία», γιατί αν η δεύτερη είναι ολική απόσυρση ή αποστροφή προς τον δημόσιο βίο, η πρώτη είναι το απαραίτητο καταφύγιο, το ησυχαστήριο, η άμυνα απέναντι στη «συνάφεια του κόσμου», ώστε να ανακτήσει κανείς δυνάμεις, να επανευρεθεί με έναν πιθανώς φθαρμένο εαυτό και να μπορεί εκ νέου να εκτεθεί στις απαιτήσεις του συλλογικού βίου και των δημόσιων ζητημάτων, όταν αυτός το θελήσει.

Αυτά μάθαμε, αυτά επιλέξαμε ως αξία και στάση ζωής. Και βλέπουμε το άχρηστο και άκαιρο της στάσης αυτής σε μια κοινωνία, στην οποία ολοένα και περισσότεροι εκθέτουν εκούσια αυτή την ιδιωτικότητα σε κοινή θέα, για να δηλώσουν ότι υπάρχουν, για να «μοιραστούν» με την ομάδα των ακολούθων τους προσωπικές τους στιγμές (ποιον αφορούν;), για να νιώσουν σημαντικοί σε μια κοινότητα ομοίων, όπου τα ενδιαφέροντα που τους συνέχουν αποτελούν και μια άτυπη συνθήκη αποδοχής, μέσα από χεράκια, καρδούλες και φατσούλες.

Και από κοντά, τα κινητά τηλέφωνα, αυτοί οι υπερχαφιέδες του 21ου αιώνα με τους εντοπισμούς θέσης, τις κυψέλες των εταιρειών κινητής, τις εφαρμογές με τις ατελεύτητες σωρεύσεις δεδομένων, τα ιστορικά αναζήτησης, τις καταναλωτικές προτιμήσεις, τα cookies και τα voice cookies και τόσα άλλα, γνωστά και άγνωστα τεχνολογικά «καλούδια», κατανοητά και ακατανόητα, που συνθέτουν τον ατομικό φάκελο του καθενός: ένα σύνολο από μέγα ή γίγα μπάιτς στους ψηφιακούς αποθηκευτικούς χώρους της Ασφάλειας του μέλλοντος. Ένας σωρός από Data που γιγαντώνεται σε βουνά από Big Data, αξιοποιήσιμα από όποιον μερακλή θελήσει να στοχεύσει, να ελέγξει, να επηρεάσει, να χειραγωγήσει. “Tantum possumus, quantum scimus”, «Η γνώση είναι δύναμη» μαθαίναμε από τον Μπέικον, αλλά τώρα η δύναμη είναι Data και Πληροφορίες. Είναι αυτά που αποτελούν τα θεμέλια, παρέχουν τη στήριξη και την εδραίωση κάθε μορφής εξουσίας, στο μέτρο που θέλει να αναδειχθεί ως τέτοια ή να διατηρηθεί ως τέτοια.

Και να, φτάσαμε τώρα εδώ, όπου όλη αυτή η «νόμιμη» (με την έγκρισή μας) ή παράνομη (υπάρχει βεβαιότατα και αυτή) συλλογή δεδομένων χρησιμοποιείται ως επιχείρημα ηθικής αποδοχής και νομιμοποίησης της όποιας παρακολούθησης: αφού μαζεύουν στοιχεία από παντού, σε έχουν φακελώσει για όλα, ξέρουν τα πάντα για σένα, τι ακριβώς υπερασπίζεσαι και σε τι ωφελεί να αντιστέκεσαι; Γιατί μιλάς για ιδιωτικότητα σε καιρούς υπερέκθεσης των πάντων, όταν αυτή ακυρώνεται εμπράκτως, είτε με τη συναίνεση και τις ευλογίες των παρακολουθούμενων είτε χωρίς αυτές;

Πρόκειται για ένα νομιμοποιητικό και ηθικά «δικαιωμένο» αυτεπίστροφο: αφού αποδέχτηκες και συνηγόρησες σ’ αυτούς τους τρόπους λειτουργίας και οργάνωσης της ζωής σου, απολαμβάνοντας εν τω μεταξύ τις ψηφιακές ευκολίες και δυνατότητες που (επί χρήμασι και επί διαφημίσει) σου παρείχαμε, μπορείς να το αποδεχτείς όλο αυτό αρχικά σαν αναγκαίο κακό. Χαλάρωσε. Και έπειτα να το θεωρήσεις ως De Facto επιβεβλημένο. Και έπειτα να το θεωρήσεις και ηθικό. Όσο για το νόμιμο μη σε απασχολεί: οι νόμοι χρησιμεύουν κατ΄ αρχήν ως ασθμαίνοντα παρακολουθήματα περιορισμένης κατανόησης της τεχνολογίας.

Μέχρι να συλλάβουν τι ακριβώς γίνεται, η δουλειά έχει ήδη γίνει.

«Δεν με ενδιαφέρει αν με παρακολουθούν, γιατί δεν έχω τίποτα να κρύψω». Το είχα ακούσει πριν από χρόνια και μια στομαχική αδιαθεσία προκλήθηκε από αυτή την επικίνδυνη και ανίερη συνύπαρξη του επιθετικού πληθυντικού αυτών που παρακολουθούν, με τον ιδιωτικό ενικό αυτού που «δεν έχει τίποτα να κρύψει».

Βεβαίως, αυτός που εν τη ευφορία και εν τη αφροσύνη του το εκστόμισε, δήλωνε περήφανος τα εξής:

α. Επιδεικτική αδιαφορία για την παραβίαση του ιδιωτικού του βίου

β. Αποδοχή της πρακτικής της όποιας παρακολούθησης ως δεδομένης και αυτονόητης («Κάθε αυτονόητο είναι κι ένα πρόβλημα», μονολογεί μελαγχολικός ένας Heidegger από το βάθος του αιώνα.)

γ. Την αδιαμφισβήτητη ηθική του καθαρότητα, γιατί μόνο οι βρώμικοι, οι ύποπτοι και οι ηθικά ανυπόληπτοι έχουν να κρύψουν.

Να προσεχτεί το ρήμα: «να κρύψω». Όχι «να εκθέσω», «να δείξω», «να εμφανίσω». Όποιος έχει να κρύψει, ελέγχεται για την ηθική του ακεραιότητα… Ενώ, όποιος έχει «να δείξει» είναι διάφανος σαν το νερό… Όποιος δεν θέλει «να εμφανίσει» σ’ αυτούς που θέλουν ντε και καλά να μάθουν, ας πρόσεχε. Είναι αλήτης, εγκληματίας, μουλωχτός, αναρχικός, περπατάει τοίχο τοίχο και πατάει στραβά τα παπούτσια του.

Μάλιστα: μέσα από την ηθική νομιμοποίηση της παρακολούθησης αναδεικνύονται οι ηθικά και νομικά οι άμεμπτοι πολίτες. (Με την άδηλη παραδοχή και ακλόνητη προ-υπόθεση ότι όσοι τους παρακολουθούν λειτουργούν για το κοινό καλό και ειδικά για το ατομικό καλό. “Don’t be evil”, “Do the right” είπε η Θεά Google και εσχίσθη στα δύο το καταπέτασμα του Ναού).

Γιατί η ιδιωτικότητα είναι αξία; Επειδή ο πυρήνας της ζωής του καθενός, τα ενδότερα των έσω, τα άγια των αγίων, η ουσία του και η ψυχή του κατοικούν κυρίως εκεί και αυτό δεν δύναται εκ φύσεως και εκ των πραγμάτων να το κατανοήσει κανείς άλλος, ξένος, τρίτος, διακριτός, γιατί εκεί στα κατάβαθα της ύπαρξης ο καθένας θέλει το σπίτι του απέναντι στην εξ ορισμού περιορισμένη, αδύναμη ή ιδιοτελή προσέγγιση, την προβληματική (μη) ενσυναίσθηση των πολλών.

Ποιος να καταλάβει και γιατί; Και, αν πρόκειται οι τρίτοι να αποφαίνονται με περισσή ασχετοσύνη για τα κρίσιμα και τα πολύτιμα της ζωής του καθενός, με χαζομάρες και άκοπες ελαφρότητες, καλύτερα να μη μιλούν. Καλύτερα να σιωπούν και να μένουν αιδημόνως μακριά. Ποιος δεν το ένιωσε; Ποιος δεν ένιωσε την τρομερή ματαίωση μιας στιγμής έκθεσης και εκδίπλωσης, όταν από έξω, από απέναντι, ήρθε κάτι τόσο χαζό, τόσο άκυρο, τόσο άσχετο που μετάνιωσε την ώρα και τη στιγμή που «ανοίχτηκε» στους εκ φύσεως ακατάλληλους τρίτους;

Γιατί η ιδιωτικότητα είναι αξία; Μα διότι αποτελεί εκδοχή και πραγμάτωση της ελευθερίας του ατόμου, στο μέτρο που αυτό δεν θέλει, δεν βούλεται, δεν επιθυμεί να εκθέσει πράγματα από τη δική του ζωή μπροστά στα αλλότρια μάτια των άλλων. Πρόκειται για επιβεβαίωση της ελευθερίας τού να αρνηθεί να εκθέσει εαυτόν, όποιοι και αν είναι οι λόγοι που το επιλέγει αυτό, χωρίς να πρέπει να δώσει λογαριασμό σε οποιονδήποτε για την επιλογή του αυτή.

Ακριβώς ως συνείδηση και κατοχύρωση ελευθερίας έρχεται ο συντακτικός νομοθέτης για να εντάξει στο Σύνταγμα (και όλα τα Συντάγματα ή τις Διακηρύξεις Δικαιωμάτων που ακολούθησαν μετά τον Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση) το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής του ατόμου, στο μέτρο που αυτό θα θελήσει η ιδιωτική του ζωή και το σπίτι του να μείνουν μακριά από κάθε λογής άσχετους, ενοχλητικούς ή θρασείς εισβολείς.

Κι αν κάποιοι αντιλαμβάνονται ως ελευθερία τη δυνατότητα να εκθέσουν και να εκτεθούν, να επι-δείξουν την ιδιωτική τους ζωή αναρτώντας εικόνες, αποσπάσματα ή την ολότητά της στο διαρκές ριάλιτι των σόσιαλ μήντια, ας θυμούνται ότι «ελευθερία ανάπηρη τους τάζουν πάλι» (Μ. Κατσαρός), ότι στις Θερμοπύλες της Ελευθερίας οι Εφιάλτες ζητούν συναίνεση και αποδοχή και ότι θα το βρουν κάποια στιγμή μπροστά τους, όταν μια οποιαδήποτε Εξουσία θα χρησιμοποιήσει τα αποθηκευμένα Data τους, για να επιβεβαιώσει την ισχύ της πάνω τους. Και ακολουθεί από κοντά και η Τεχνητή Νοημοσύνη…

Και όχι, δεν έχω Insta-Face-X-Book.

Το «δεν έχω τίποτα να κρύψω» δεν λέει. Το «δεν έχουν δικαίωμα να δουν» ή «Δεν υπάρχει τίποτα που να τους αφορά», λένε. Ή οφείλουν να λένε.

Αλλά, «τέτοια αρετή έχουν, τέτοια φώτα μας δίνουν», κατά πώς θα το έλεγε ο Μακρυγιάννης.

Οι αμετροεπείς εκμαυλισμένοι της εξουσίας.

Κωνσταντίνος Ν. Καρεμφύλλης

Μέρες Φθινοπώρου, 2024

www.e-keimena.gr

Ιστότοπος για τη διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας στην εκπαίδευση

και πεδίο βολής εξαιρετικών κειμένων στο διαδίκτυο.

Αγαπητοί φίλοι,

Το περιεχόμενο του Ιστότοπου είναι ελεύθερο και ανοιχτό προς ανάγνωση και χρήση, για κάθε ενδιαφερόμενο.

Από την άποψη αυτή

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση ή χρήση μέρους ή του συνόλου των αναρτήσεων που περιλαμβάνονται στον ιστότοπο αυτό από μαθητές, εκπαιδευτικούς ή άλλους "κυβερνοναύτες", χωρίς να απαιτείται προηγουμένως κάποια προφορική ή γραπτή άδεια από το διαχειριστή.

Απλώς, αν βρίσκετε και εσείς κάποιο νόημα στο μοίρασμα και την ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση, την πληροφορία και τη σκέψη, μπορείτε να αναφέρετε την ιστοσελίδα ως πηγή, προκειμένου να τον ανακαλύψουν και ενδεχομένως να τον χρησιμοποιήσουν και άλλοι.

Μπορείτε επίσης να προτείνετε και εσείς κάποιες αναρτήσεις (ασκήσεις, υλικό διδασκαλίας, κείμενα κ.λπ.) γράφοντας το ονοματεπώνυμό σας, την ηλεκτρονική σας διεύθυνση και κάποιο τηλέφωνο επικοινωνίας (προαιρετικά) και στέλνοντάς τα στην ηλεκτρονική διεύθυνση:

e.keimena[at]yahoo.[gr]

Η ευθύνη της τελικής επιλογής του υλικού ανήκει στη διαχείριση της Ιστοσελίδας,

η οποία και δεν δεσμεύεται από την όποια αποστολή κειμένων.