Κόλιν Κράουτς

Η άνοδος του εθνικισμού

Επιμέλεια: Θανάσης Γιαλκέτσης

Το τελευταίο βιβλίο του Βρετανού κοινωνιολόγου και πολιτικού επιστήμονα Κόλιν Κράουτς, του γνωστού μας ως θεωρητικού της «μεταδημοκρατίας», έχει τίτλο «The Globalization Backlash» (Polity Press 2018). Ο Κράουτς εξετάζει σε αυτό τους λόγους της ανόδου του εθνικισμού και της επιστροφής της παλιάς ιδέας ότι η αναδιανομή του εισοδήματος και η κοινωνική προστασία είναι δυνατές μόνο στο επίπεδο του έθνους-κράτους. Και αντιπροτείνει μιαν εναλλακτική προοπτική, ικανή να συνδυάζει ρύθμιση της παγκόσμιας οικονομίας, κοινωνική δικαιοσύνη και διεθνιστικό άνοιγμα.

Δεδομένου ότι ο έλεγχος και η ρύθμιση του παγκόσμιου καπιταλισμού δεν μπορούν να γίνουν σε εθνικό επίπεδο, η Αριστερά καλείται να επιλέξει: μπορεί να αφήσει ασύδοτο τον παγκόσμιο καπιταλισμό και να αρκεστεί στη ρύθμιση των λιγοστών πραγμάτων που είναι εφικτή στο επίπεδο του έθνους-κράτους· μπορεί να αποσυρθεί από την παγκόσμια αγορά επιδιώκοντας μιαν (ανέφικτη) εθνική αυτάρκεια· μπορεί τέλος να προσπαθήσει να θεμελιώσει μιαν υπερεθνική αλληλεγγύη και συνεργασία.

Ο Κράουτς προτείνει την τελευταία επιλογή και φωτίζει τις προϋποθέσεις της. Η ακόλουθη συνέντευξή του δημοσιεύτηκε στην ιταλική ηλεκτρονική εφημερίδα Linkiesta.

● Ας ξεκινήσουμε από τον τίτλο του τελευταίου βιβλίου σας, που είναι «Η αντίδραση στην παγκοσμιοποίηση». Σε τι έγκειται αυτή η αντίδραση;

Είναι η αντίδραση των ανθρώπων εναντίον δύο διαφορετικών όψεων της παγκοσμιοποίησης. Η πρώτη είναι οικονομική και είναι η δομή της οικονομίας που άλλαξε εξαιτίας της εισόδου της Κίνας και άλλων νέων πρωταγωνιστών στην παγκόσμια οικονομία.

● Ποια είναι η δεύτερη όψη;

Είναι κοινωνική: ανακαλύψαμε ότι πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να αποδεχτούν έναν κόσμο που τους φέρνει σε επαφή με άλλους ανθρώπους, οι οποίοι έχουν διαφορετικές αξίες, κουλτούρες, ταυτότητες. Αυτές οι δύο όψεις ενώνονται και γεννούν μια μειοψηφία ανθρώπων αρκετά μεγάλη ώστε να κερδίσει τις εκλογές, η οποία κλείνεται μέσα στο έθνος-κράτος και θέλει να περιορίσει στο ελάχιστο τις επαφές με άλλα πρόσωπα, άλλες οικονομίες, άλλους πολιτισμούς.

● Γινόμαστε όλο και περισσότερο εθνικιστές;

Αρχίζουμε να γινόμαστε. Το βλέπουμε στην Ιταλία, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στις Ηνωμένες Πολιτείες. Και σίγουρα οι εθνικιστικές μειοψηφίες, ακόμη και σε άλλες δυτικές χώρες, γίνονται όλο και λιγότερο μειοψηφίες. Τούτου δοθέντος, εγώ πιστεύω ότι ο εθνικισμός είναι μια καταστροφή και δεν είναι η λύση.

● Γιατί;

Πρώτα απ’ όλα επειδή περιορίζει το παγκόσμιο εμπόριο.

● Και γιατί παρακαλώ αυτό αποτελεί πρόβλημα;

Σήμερα μας φαίνεται ότι δεν είναι πρόβλημα, επειδή η Κίνα μάς πουλάει τα πάντα και εμείς δυσκολευόμαστε να της πουλήσουμε τα προϊόντα μας. Μακροπρόθεσμα όμως το εμπόριο προσφέρει πλεονεκτήματα και στα δύο μέρη. Ενας κόσμος πιο μικρός είναι ένας κόσμος πιο φτωχός. Οχι μόνον αυτό: ένας κόσμος στον οποίο οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να βλέπουν τους άλλους λαούς σαν εχθρούς γίνεται ένας όλο και πιο επικίνδυνος κόσμος. Χρειαζόμαστε περισσότερη συνεργασία, περισσότερες αμοιβαίες σχέσεις. Ο 20ός αιώνας μάς το έχει διδάξει: όταν τα έθνη αναδιπλώνονται στους εαυτούς τους, ο κόσμος γίνεται ένας πολύ επικίνδυνος τόπος.

● Αυτή η διαπίστωση είχε γίνει κοινός νους πριν από τριάντα χρόνια, όταν έπεσε το τείχος του Βερολίνου. Γιατί σήμερα οι άνθρωποι σκέφτονται το αντίθετο; Τι πήγε στραβά;

Δεν θα παραδινόμουν στον πεσιμισμό. Πολλοί άνθρωποι που ανήκουν στην Αριστερά, όπου ανήκω και εγώ, βλέπουν σήμερα τα τελευταία τριάντα χρόνια σαν μια περίοδο συνεχών ηττών. Αν εξετάσουμε την οικονομία, μπορεί να θεωρήσουμε ότι έχουν κάποιο δίκιο. Ωστόσο, οφείλουμε να έχουμε επίγνωση και του ότι αυτή ήταν μια περίοδος συνεχών νικών εναντίον των αληθινών συντηρητικών.

● Δηλαδή;

Αναφέρω μερικά παραδείγματα: οι γυναίκες είναι όλο και περισσότερο ελεύθερες, τα αντισυλληπτικά έγιναν κοινής χρήσης, οι μετανάστες και οι μειονότητες είναι πρόσωπα που πρέπει να ενσωματώνονται και όχι να αποκλείονται. Στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης οι αληθινοί συντηρητικοί ηττήθηκαν σχεδόν πάντα. Ο κόσμος κινήθηκε προς την αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη που αυτοί επιθυμούσαν. Επειτα, βέβαια, συνέβησαν δύο πράγματα: η οικονομική κρίση, η οποία κατέδειξε έναν φιλελεύθερο κόσμο ανίκανο να τηρήσει τις υποσχέσεις του. Και η ισλαμική τρομοκρατία, η οποία έβαλε σε κρίση τις σχέσεις της Δύσης με τον μουσουλμανικό κόσμο.

● Αυξήθηκαν και οι ανισότητες…

Οχι, εγώ δεν πιστεύω ότι είναι πρόβλημα αυξανόμενων ανισοτήτων.

● Θέλετε να τρελάνετε τον μέσο ψηφοφόρο της Αριστεράς;

Κατά τη γνώμη σας, τον Τραμπ τον ενδιαφέρουν οι ανισότητες; Και τον Μπολσονάρο, τον Ορμπαν, τον Σαλβίνι; Κανείς από αυτούς δεν νίκησε χάρη στο ζήτημα των αυξανόμενων ανισοτήτων. Για τις μειοψηφίες που προκάλεσαν την αντίδραση στην παγκοσμιοποίηση οι ανισότητες δεν αποτελούν πρόβλημα.

● Υπάρχουν πολυεθνικές που δεν πληρώνουν φόρους, ενώ στην Ιταλία ένας εργαζόμενος αφήνει στο κράτος τον μισό μισθό του.

Αυτό είναι το σύμπτωμα ενός άλλου προβλήματος: του ότι υπάρχουν προβλήματα που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από τα έθνη. Και είναι τόσο πολλά. Η κλιματική αλλαγή, που είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε, δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί σε εθνικό επίπεδο. Παρόμοια, ο φορολογικός ανταγωνισμός δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί σε εθνικό επίπεδο. Αντίθετα, ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα κράτη είναι αυτός που δημιουργεί το πρόβλημα, επειδή καθένα από αυτά προσπαθεί να προσελκύσει επενδύσεις μειώνοντας τους φόρους περισσότερο από τα άλλα.

● Δεν υπάρχει πλέον ένα πρόσωπο που να βλέπει σήμερα ένα σοσιαλδημοκρατικό κόμμα και να σκέφτεται: «Αυτό είναι ένα κόμμα για ανθρώπους σαν και μένα».

Η Αριστερά είναι σε βαθιά κρίση ταυτότητας. Και το πρόβλημά της δεν είναι το ότι ορισμένοι της επιτίθενται κατηγορώντας την για όλα τα δεινά. Είναι το ότι δεν έχει πλέον ένα λαό ο οποίος να υπερασπίζεται τις αξίες της.

● Γιατί δεν έχει πλέον έναν λαό;

Γιατί ο κόσμος είναι πολύ πιο ευμετάβολος σήμερα. Η αφοσίωση των προσώπων σε ένα ιδεώδες είναι πολύ πιο εφήμερη. Τα πράγματα που ενδιαφέρουν τους ανθρώπους είναι πολύ περισσότερα. Και υπάρχει πληθώρα νέων κομμάτων, καθένα από τα οποία αναφέρεται σε αυτά τα νέα αιτήματα. Οι παλιοί σοσιαλδημοκράτες οφείλουν να συμφιλιωθούν με την ιδέα ότι η ηγεμονία τους τέλειωσε και ότι χρειάζεται να συνεργαστούν με άλλους, είτε αυτοί είναι οικολόγοι είτε φιλελεύθεροι ή χριστιανοδημοκράτες. Η πολιτική του μέλλοντος είναι ένα καλειδοσκόπιο συμμαχιών. Ορισμένοι νομίζουν ότι θα επανέλθουν οι παλιοί καλοί καιροί. Εγώ δεν το νομίζω.

● Γιατί δεν το νομίζετε;

Επειδή δεν υπάρχει πλέον μια ταξική ταυτότητα. Επειδή δεν υπάρχει πλέον ένα πρόσωπο που να βλέπει σήμερα ένα σοσιαλδημοκρατικό κόμμα και να σκέφτεται: «Αυτό είναι ένα κόμμα για ανθρώπους σαν και μένα». Και δεν είναι καν δική τους ευθύνη, των σοσιαλδημοκρατών. Σήμερα μεγάλο μέρος των ανθρώπων αλλάζει συχνά χώρους εργασίας, χωρίς καμιά ιστορία πολιτικού ακτιβισμού. Με αυτή την έννοια, η εθνική ταυτότητα γίνεται ο άμεσος πειρασμός. Και γι’ αυτό πολλές εθνικιστικές ιδέες, που παρέμεναν με τη λάθος πλευρά της ιστορίας από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο έως σήμερα, ξαναβρίσκουν νομιμοποίηση. Γιατί είναι ο μοναδικός τρόπος για να συσπειρωθούν μεγάλες μάζες ανθρώπων χωρίς να κάνουν συμμαχίες ή συμβιβασμούς. […]

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών, 14.07.2019

https://www.efsyn.gr/themata/idees-palies-kai-nees/203585_i-anodos-toy-ethnikismoy

 Αναδημοσίευση: e-keimena.gr