Σε σύνδεση τώρα

Έχουμε 18 επισκέπτες συνδεδεμένους
Θεματικές Ενότητες - ΠΟΛΕΜΟΣ

 

Ευθυμιόπουλος Ηλίας

Η αρχαιολογία του πολέμου

 

 

Στον «Γυμνό πίθηκο» ο εθνολόγος Ντέσμοντ Μόρις έγραφε το 1967: υπάρχει κάθε λόγος να πιστεύουμε ότι πριν από το τέλος του αιώνα η ανθρωπότητα θα αυτοκαταστραφεί. Την ίδια περίοδο, ο Κορνήλιος Καστοριάδης προσπαθούσε να αποδείξει ότι ένας Γ' Παγκόσμιος Πόλεμος, τον οποίο θα προκαλούσε το στρατιωτικοπολιτικό σύμπλεγμα της Σοβιετικής Ένωσης, ήταν αναπόφευκτος. Διαψεύσθηκαν και οι δύο. Όμως ο πόλεμος δεν αφοπλίσθηκε. Ο κόσμος αλλάζει, ο πόλεμος παραμένει.

Παρά την έλλειψη μιας κοινωνιολογίας του πολέμου και μιας αντίστοιχης επιστήμης, της πολεμολογίας, έτσι που την είχε φανταστεί ο στοχαστής Γκαστόν Μπουστούλ αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι σύγχρονες αιματηρές συρράξεις ανά τον κόσμο έχουν κοινά χαρακτηριστικά: Γιουγκοσλαβία, Ερυθρέα, Σουδάν, Αφγανιστάν, Περσικός Κόλπος αποτελούν θερμές εστίες εθνικισμού με σημαντική την παρέμβαση του ξένου παράγοντα σε μια προσπάθεια ελέγχου οικονομικοπολιτικών στρατηγικών θέσεων. Στην ίδια λογική εγγράφονται και οι εμφύλιες διαμάχες στην Αλγερία, την Κολομβία και την Αγκόλα.

Από την αυγή της φιλοσοφίας, ο πόλεμος δεν έπαψε να απασχολεί τα ανήσυχα πνεύματα. «Πόλεμος πατήρ πάντων», έλεγε ο Ηράκλειτος, ενώ για τον Σωκράτη το αντικείμενο του πολέμου ήταν η σχετική διάσταση ανάμεσα στο δίκαιο και το άδικο. Ανασκευάζοντας τη διατύπωση, ο Μακιαβέλι θεωρούσε ότι κάθε πόλεμος είναι δίκαιος στον βαθμό που είναι απαραίτητος. Με μια φαινομενική παραδοξολογία ο Νίτσε προειδοποιούσε τον κόσμο ότι η ειρήνη δεν είναι παρά το μέσον για μελλοντικούς πολέμους και πως σε τελευταία ανάλυση νομιμοποιείται αν είναι για το καλό της ανθρωπότητας. Σήμερα, η συμβολική δύναμη του πολέμου δεν έπαψε να είναι παρούσα μέσα από την καθημερινή βία και τα παιχνίδια των νεαρών αγοριών που, παρά τον πασιφισμό των γονέων, ξεκληρίζουν καθημερινά φανταστικούς αντιπάλους.

Η θεμελιώδης, βέβαια, ερώτηση είναι αν ο πόλεμος ασκεί μια απαραίτητη ρύθμιση στις ανθρώπινες υποθέσεις. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα πολλές ερμηνευτικές απόπειρες φιλοδόξησαν να την απαντήσουν. Δημογράφοι, οικονομολόγοι, βιοκοινωνιολόγοι και θεωρητικοί της συλλογικής ψυχολογίας φώτισαν πλευρές του ζητήματος, χωρίς ωστόσο να φτάσουν στον πυρήνα του, σε μια στέρεα και ολοκληρωμένη θεωρία. Μήπως οι ρίζες του πολέμου δεν βρίσκονται στην αντιπαλότητα μεταξύ των λαών ή των ομάδων της ανθρωπότητας, αλλά στον ανταγωνισμό των γονιδίων, όπως θα το ήθελε μια απλουστευτική ανάγνωση του Δαρβινισμού; Όμως τα μεγάλα πιθηκοειδή δεν παρουσιάζουν καμιά συμπεριφορά που να μοιάζει με τον πόλεμο. Πράγματι, και αντίθετα με αυτό που πίστευε ο Χόουμπς, ο πόλεμος δεν είναι παρά μια σχετικά πρόσφατη εξέλιξη της δομής τω κοινωνιών, πιο πρόσφατη και από τη θρησκεία ή την τέχνη.

Μερικοί ερευνητές υποθέτουν πως ο άνθρωπος του Νεάτερνταλ εξοντώθηκε από τον Homo sapiens με στρατιωτικά μέσα, ήδη 30000 χρόνια π.Χ. Πρόκειται για μια υπόθεση μάλλον αυθαίρετη. Ίσως στη διάρκεια της Παλαιολιθικής εποχής να υπήρχαν αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ οργανωμένων ομάδων, αλλά τίποτα δεν το αποδεικνύει. Οι πρώτες μαρτυρίες για πολεμικές συγκρούσεις είναι τα τείχη της Ιεριχούς, μόλις το 8000 π.Χ. Είναι η μονιμότητα της εγκατάστασης, η συγκέντρωση σε αστικά κέντρα και η ιδιοποίηση των φυσικών πόρων, που γεννούν τη στρατιωτική οργάνωση και την ανάδυση της έννοιας της επικράτειας και των συνόρων. Το πρώτο εργαλείο του πολέμου, η λαξευμένη πέτρα, εμφανίζεται αρκετά αργότερα, μόλις στην αρχή της Εποχής του χαλκού.

Αν όμως ο πόλεμος δεν βρίσκεται μέσα στα γονίδια αλλά απλώς στα κεφάλια των ανθρώπων, το μόνο που μας μένει είναι να ξαναγράψουμε τα 10.000 χρόνια ιστορίας. Πάντως η απλούστευση περί καλών και κακών, σίγουρα δεν προάγει τη γνώση μας ούτε αποτρέπει τους μελλοντικούς πολέμους.

 

 

Πηγή: Εφημερίδα Τα Νέα, 27-05-1999

http://digital.tanea.gr/Default.aspx?d=19990527&pn=1

Αναδημοσίευση: www.e-keimena.gr

 

 

 

 

Τελευταία Ενημέρωση στις Σάββατο, 17 Απρίλιος 2010 14:35